રોહનઅને માનસીને બે ચાર મહિને એકાદ ટ્રીપ મારવાની આદત છે .તેઓ પોતાના બંને બાળકો કંચન બહેનને સોંપીને જતાં રહેતાં . બાળકો નાનાં હતાં ત્યારે કંચન બહેનને થતું ,”હશે ,ભલે ફરતાં લગ્ન પછીના પાંચ વર્ષમાં બે બાળકો થયાં .માનસી બહુ હરીફરી નથી . પોતે બંને બાળકોને વિના તકલીફે સાચવી શકે છે .”એમને પોતાને પણ દાદી બન્યાનો ઉમંગ હતો . બાળકોના જન્મ પછી એમનું જીવન પાછું હર્યું ભર્યું બન્યું , પણ સમય જતા તેઓ માત્ર બેબી સીટર બની રહ્યાં .દીકરાની વહુ માનસીને મદદ કરવાનો આનંદ ધીરે ધીરે ઓસરતો ગયો .બાળ ઉછેરની સમગ્ર જવાબદારી જાણે અજાણે એમના શીરે આવી ! સવારનાં બાળકોને સ્કૂલે મૂકવા જવાથી માંડીને તે એમના હોમવર્કની જવાબદારી પણ એમની જ !
એદિવસે સાંજના માનસીને એના બેડરૂમમાં સૂટકેસ ભરતા જોઈ , ત્યારે એમને બહુ આશ્ચર્ય ન થયું . બાજુમાં જ ઊભેલી પૌત્રી સરીનાએ કહ્યું , “મોમ અને ડેડ યુરોપની ટૂરમાં જઈ રહ્યા છે . હું મારી જોઈતી વસ્તુઓનું લિસ્ટ બનાવવાની છું ,બા તમારે કાંઈ જોઈએ છે ? “ કંચન બહેને માનસીની સામે જોયું , પોતે બેગ ભરવામાં વ્યસ્ત છે એવા હાવભાવથી એને જાણે કંચનબેન ની ઉપેક્ષા જ કરી ! એમને પૂછવું હતું ,”ક્યારે જાવ છો ? ક્યાં ક્યાં જાવ છો ? કેટલા દિવસે પાછા આવશો ? “ પણ માનસીની સામે જોયા પછી એ પ્રશ્નો પૂછવાની એમને ઈચ્છા જ ન થઈ . સરીનાએ સામે ચાલીને કહ્યું ,”બા , અમે તો તમારી સાથે જ રહીશું . એ લોકો લોંગ વીક અન્ડમાં જવાના છે “ એ વિચારતાં રહ્યાં બે દિવસ પછી જવાના છે મને કોઈ કાંઈ કહેતું નથી . આપણને શાના પૂછે ?એમને ગુસ્સો આવ્યો , એમને થયું હવે હદ થઈ !
તેઓરસોડામાં ગયાં .ડાઇનિંગ ટેબલ પર પડેલાં વાસણો સીંકમાં મૂક્યાં. હાથ રસોડાનાં કામમાં પરોવાયા, પણ મન ભૂતકાળમાં સરી પડ્યું .ભારતથી આવ્યાં પછી ભણ્યાં ,પતિના ખભે ખભા મિલાવીને નોકરી કરી . લોકોને ત્યાં રસોઈ કરવાથી માંડીને કપડાં સીવવાનું કામ કર્યું. પૈસા ભેગા થતાં જ ધંધામાં રોકાણ કર્યું ,આજે પોતાના નામે મકાન છે .બેંકમાં સારું એવું બેલેન્સ છે .મોટો દીકરો કેનેડા છે .અવારનવાર તેના પરિવાર સાથે અહીં આવે છે ,દીકરી પણ એના બાળકોને લઈને આવતી હોય છે .મારા સંતાનો વિસામો લેવા આવે છે .ક્યારેક મોટો દીકરો એમની નજીક બેસીને હકથી કહે છે . “મોમ ધીસ ઈઝ અવર વેકેશન હોમ ! “ તેઓ વિચારતાં ,કોઈને એમ થાય છે કે ,માને પણ વિસામાની જરૂર છે ! અહીં આવીને પોતાના બાળકો મને સોંપીને શોપિંગ કરવામાં કે પોતાના મિત્રોને મળવામાં વ્યસ્ત થઈ જાય છે .
તેદિવસે માનસી વાત વાતમાં કહેતી ગઈ ,”બા તમે ,મને હું ક્યાં જાઉં છું ,એવું પૂછો છો ને ત્યારે મને જુના જમાનાના મધર ઈન લો યાદ આવી જાય છે! “ ત્યારથી કંચનબહેને એને પૂછવાનું બંધ કર્યું હતું.
સાંજપડે બંને નોકરીએથી આવે ત્યારે રોહન પૂછશે ,”મા શું જમવાનું બનાવ્યું છે ?”માનસી પેટ ભરીને રસોઈના વખાણ કરશે ,પોતાને સવારે વહેલા મિટિંગમાં જવાનું છે ,કહી ગુડ નાઈટ કરી દેશે .વિક એન્ડમાં બહાર જમવા જાય ત્યારે મને ન લઈ જાય તો કાંઈ નહીં ,બાળકોને પણ નથી લઈ જતા .પોતે એકવાર કહ્યું ત્યારે કહે ,”બા તમે એમને બહુ બગાડ્યા છે .બહાર જમવા લઈ જઈએ તો ત્યાં ખૂબ ધમાલ કરે છે .અમે પિઝા ઘરે લઈ આવીશું એમ કહી દે છે એ લોકો કેમ એમ વિચારતા નહીં હોય કે મા પણ પીઝા ખાઈ શકે છે .
કંચનબહેનને ક્યારેય થતું કે રોહન અને માનસીને કહુ કે હું આ દેશમાં છેલ્લા ૨૦ વર્ષથી રહું છું .તમારી જેમ હવે આ મારો દેશ છે .તમારા રુટ આ દેશમાં મજબૂત કરવામાં મારો ફાળો કાંઈ નાનો સુનો નથી .એમનું મન ઉદાસ થયું , અને ગ્લાનિભર્યા મનમાં ગુસ્સાએ સ્થાન લીધું .
ધીરેધીરે સ્વસ્થ થયાં ,અને તે વિચારવા લાગ્યાં, હું માનસીની મા ના બની શકું તે સમજાય એવી વાત છે .શરૂઆતમાં હું વિચારતી કે એક દીકરી ગઈ ,તો બે ઘરમાં આવી .હું એમને માની ખોટ નહીં સાલવા દઉં ,પણ જીવનમાં માનીએ છીએ એટલું કરવું સહેલું અને સરળ નથી હોતું. મેં સમજણપૂર્વક એની મમ્મી નહીં ,પણ સારી સાસુ બનવાનો પ્રયત્ન કર્યો . એ નોકરી કરે છે ,એમ વિચારી એના તરફથી કામની અપેક્ષા ન રાખી ,બંને જણાં ફરવા જતા ત્યારે ,રોહનને ગમે છે એના આનંદ ખાતર કશું કહ્યું નહીં . એમનો દાદી બનવાનો ઉમંગ હવે ક્ષીણ થતો જતો હતો. એમને લાગતું કે આ લોકો મારી વધુને વધુ અપેક્ષા કરતાં જાય છે .આ ઘરની અને એમના બાળકોની જવાબદારી મારી છે એમ વણબોલે સ્વીકૃત થયું છે .
કંચનબહેને બાળકોને મોટાં કર્યાં .હિમ્મતપૂર્વક જીવ્યાં ,પોતાનો બિઝનેસ સંભાળીને બાળકોને ભરપૂર પ્રેમ આપ્યો. પોતાનાથી શક્ય એટલા પૂર્વ અને પશ્ચિમના સંસ્કારો આપ્યા .પૌત્ર અને પૌત્રીનું ઘડતર કરવામાં એમનો મોટો ફાળો છે આ ઘરની હરેક વસ્તુ પર એમનો હક્ક છે .દરેક ચીઝ સાથે લાગણીના તંતુથી તે જોડાયેલાં છે .પોતે કર્તવ્ય દક્ષ મા અને સફળ બિઝનેસ લેડી હતી એનો અહેસાસ એમને હજીય છે .
પોતાની જીવન પ્રત્યેની સમજણ વિશે એમને ગર્વ હતો . એ માનતા હતા કે એમની છાયામાં બાળકો સુખી અને સુરક્ષિત છે ,પણ હવે સમગ્ર પરિસ્થિતિ પલટાવવા લાગી હતી .કાલે રોહન અને માનસી જવાના ,આખા દિવસના વિચારોના અંતે એમણે નિર્ણય લીધો ,થોડાં કપડાં ક્રેડિટ કાર્ડ ,ચેકબુક અને થોડી કેશ લઈને તેઓ બહાર નીકળ્યાં! જવું ક્યાં? કોને ત્યાં ? ઘરનું બારણું પાછું ખોલ્યું ,ટેક્સી માટે ફોન કર્યો ,થોડીવારમાં ટેક્સી આવી તે બોલ્યાં ,”એરપોર્ટ…….“
સાંજપડવા આવી હતી માનસીએ રોહનને કહ્યું ,”હજી ,બા નથી આવ્યાં “
“અરે ,આવશે કોઈકની રાઈડ મળી હશે તો મંદિર ગયાં હશે ,નહીં તો કોઈકની ખબર કાઢવા હોસ્પિટલ ગયાં હશે .”
“ગયાં હોય તો પણ આટલા મોડા સુધી રોકાય નહીં .”
માનસી રસોડામાં જઈને જુએ છે રોજની જેમ આજે ટેબલ પર ડીનર મુકાયેલું નહોતું. રાતના દસ વાગ્યા. બાળકો પણ દાદીને શું થયું? ક્યાં હશે ? એમ વિચારતાં સૂઈ ગયાં .
રાતઘડિયાળ ના કાંટે દોડી રહી હતી. રોહન ફોનની બાજુમાં જ બેસી રહ્યો .માનસી એની સામે જોઈ રહી. ક્યાંય સુધી વાતાવરણમાં ચૂપકીદી છવાઈ રહી ,ને માનસી ઊંચા સાદે બોલી ,”તમારી મા ના લક્ષણ કંઈ સારા નથી . તમારી ઓફિસનો જુનો મેનેજર અવારનવાર ફોન કરતો હોય છે . “
“ચુપ રહે ,એની કાંઈ ઉંમર છે ? સાંઈઠની ઉપર થયા મારી મા ને! “
“વાહ ભાઈ વાહ ,આટલા વર્ષે માંડ પચાસનાં ના લાગે છે .એમનું શરીર કેવું એકવડું છે. મોઢામાંના બત્રીસ દાંત સલામત છે . એટલું જ નહીં ,મારી કરતાં એમના વાળ તો જુઓ ! પાછળથી કોઈ જુએ તો ભૂલથાપ ખાઈ જાય ! આ બધા પર મુગટ ચઢાવવાનો બાકી હોય તેમ યુવાન સ્ત્રીને શરમાવે એવી એમની ગરવી ચાલ ,અને ચહેરા પર કરચલીનું નામો નિશાન નથી .અમે સાથે જઈએ તો મારા મોટાં બહેન જેવા લાગે ! તે દિવસે સરીનાની સ્કૂલમાંથી કોઈએ પૂછ્યું હતું ,”આ તારી મમ્મી છે ? “
“આતો અમેરિકા છે ,સમજ્યા ? “
“તું હવે મારી મા વિશેની અતિશયોક્તિ ભરી વાતો બંધ કરીશ! “
“કેમ ? સાચી વાત કડવી લાગી ? આ જુઓ મારા વાળ ઉતરે છે ,”
“તું ,તો છાશવારે ડાયટ કરે છે . જાતજાતના કલરથી વાળ રંગે છે . અને મેકઅપ ચાલ જવા દે ……
એવાત “
“કેનેડા ભાઈને ફોન કરીને પૂછું ? “
“ગાંડા છો ? ઉપરથી આપણને લેક્ચર આપશે ! તમે હવે તમારી માને શોધી કાઢો નહીં તો આપણી યુરોપની ટ્રીપ તો ગઈ ને રિફંડ પણ નહીં મળે !”
“એમ કર તારી મોટી બહેનને બોલાવ “
“ શું વાત કરો છો ? એને ટાઈમ છે ? આપણે સાજાં માંદા હોઈએ અને એ આવે એ વાત જુદી ! આ તો આપણે લહેર કરવાની અને એ આપણાં છોકરાં સાચવે ?”
“ એવું જ તો મારી મા સાથે છેલ્લા દસ વર્ષથી થઈ રહ્યું છે . “
માનસીએ જાણે રોહનની વાત સાંભળી જ ન હોય તેમ ,તમારી મા એ ખોટા લાડ લડાવ્યાં છે .મોટો આખો દિવસ સેલ ફોન અને કમ્પ્યુટર ,અને આવડી અમથી સરીના ટેલીફોન અને ફ્રેન્ડ્સ !કોણ સાચવે આપણાં છોકરાંને ! અમેરિકન છોકરાની જેમ ……”
એનેઅધવચ્ચેથી અટકાવીને રોહને કહ્યું ,”માનસી ,મને નથી સમજાતું કે તું વારંવાર મારી માને કેમ બ્લેમ કરે છે ? એ તોફાની બારકોસોની મા તો તું છે ! તું થોડોક સમય કાઢ ને! નોકરી છોડીને બાળકોને સાચવ ! “
હવેતમારું ભાષણ બંધ કરી તમારી માની તપાસ કરો .ખરે ટાઈમે એમને શું સુઝ્યું તે આમ કહ્યા વગર જ ! મેં એમની બધી જ બહેનપણીને ફોન કર્યો .ન્યૂયોર્ક તમારી બહેનને પણ ફોન કર્યો .એ તો સામેથી મને ચોંટ્યાં ! તમે મમ્મીનું ધ્યાન નથી રાખતાં ,એમને બેબી સીટર બનાવી દીધા છે .પહેલાં તો એ કેટલા એક્ટિવ હતાં !
રોહનમાનસીની સામે જોઈ રહ્યો .મેં તો એમને સંભળાવી દીધું , બહુ લાગણી ઉભરાય છે તો લઈ જાવ થોડા વખત, તો બસ કહેવા માંડ્યા ,”તમારે એને રાખવી નથી . એના ઘરમાં મફત રહો છો . બહાર ભાડું ભરીને રહો ત્યારે ખબર પડશે . મને તો લાગે છે કે તમારા બા ત્યાં જ છે !”
રોહનબોલ્યો , “ના ,બા ત્યાં ના હોય ! “
“તો અનુબહેન આમ સંભાષણને બદલે ચિંતા ન કરે ?”
“મા ત્યાં હોય તો અનુ તો આપણને કહે જ ને ! “
“તો બા આમ ખરી વખતે ક્યાં ગયા? તમારી ફેમિલીમાં તો ……”
“માનસી ,પ્લીઝ તારી ફેમિલી વિશે મને બોલાવીશ નહીં . ચાર દિવસ માટે હેલ્પફૂલ થયા છે ?
રાતઆમ જ પસાર થઈ .બીજે દિવસે બપોર થતા માનો ફોન આવ્યો. ,”હલો “
“હા ,બોલો બા તમે ઠીક છો ને ? “
“રોહન ,હું મજામાં છું . બે દિવસમાં આવી જઈશ મારી ચિંતા ના કરશો. “
માનસી દોડીને આવી ,”ક્યાંથી બોલો છો? બા તમે ક્યાં છો? “ફોન કટ થઈ ગયો.
રોહનઅને માનસીનેએમની ટ્રીપ કેન્સલ કરવી પડી .બા ગયા ત્યારની માનસી ઘરે જ છે .મનમાં બા પ્રત્યેનો રોષ લાવાની જેમ ઉકળતો હતો . એ કારણ વગર જ બાળકો પર ગુસ્સે થતી . આજે રજાનો છેલ્લો દિવસ. આજે બા નહીં આવે તો કાલે કામે નહીં જવાય ! રોહને એને આશ્વાસન આપ્યું. “બાએ મને કહ્યું ,છે તો તે આવશે જ .ઓકે ! “
જ્યારે કંચનબહેન પોતાના ઘર આગળ આવીને ઊભા રહ્યાં ,ત્યારે ખાસું અંધારું થવા આવ્યું હતું. બારણાંનો ડોરબેલ વાગ્યો . માનસી અને રોહન બંને એકી સાથે બારણાં આગળ આવ્યાં .બા બારણે ઊભાં હતાં .ટેક્સીવાળો ટર્ન લઇ રહ્યો હતો .એમના હાથમાં નવી સુટકેસ અને ખભે પર્સ હતી .ઘરમાં પ્રવેશતાં જ તે બોલ્યાં ,”માનસી ,જરા પાણી આપ અને ઓછી ખાંડવાળી ચા બનાવ ……અને જો હું જમવાની નથી . હાં છોકરાંને કહી દેજે મને ડિસ્ટર્બ ના કરે ! “
માનસીએ એમની વાત તરફ દુર્લક્ષ કર્યું. તે બોલી ઊઠી ,”પણ તમે આમ અચાનક કોઈને કહ્યા વગર કોની સાથે ગયા હતાં? “
“કહ્યું ને હમણાં કોઈ વાત નહીં ,ચા લઈ આવીશ ?”
રોહને કહ્યું ,”જા ચા બનાવ ,મારી પણ બનાવજે !”
બાએમની નવી પૈડાંવાળી બેગ એમના રૂમમાં લઈ ગયાં .માનસી જોતી જ રહી .એણે રોહનની સામે જોયું .
ત્યાં તો ફોન રણક્યો .રોહને જ ઉપાડ્યો ,”હલો …હા કોણ ? વાત કરવી છે ? …ના …ના છે ને બે દિવસ બહાર ગામ ગયા હતાં .હાં …હાં … તમારો ફોન હતો એવું એમને કહીશ . “ત્યાં તો બાએ અંદરના રૂમમાંથી ફોન ઉપાડ્યો . માનસી ચા નો કપ લાવી .બા આનંદપૂર્વક વાતો કરતા હતાં.
એમનારૂમમાંથી બહાર નીકળતાં માનસીના કાને શબ્દો પડ્યાં ,”હાં… હાં…હવે હું કંચન બનીને જ જીવવાની છું . “
સૂતાં પહેલા એમણે રોહન અને માનસીને કહ્યું ,”સવારે છોકરાં ને મૂકવા નહીં જવાય .હવેથી ત્રણ દિવસ તમે જજો બાકીના બે દિવસ હું જઈશ.”
સવારના બ્રેકફાસ્ટના સમયે એમણે કહ્યું ,”માનસી ,બાળકો તમારાં છે ,મારાં પણ છે. તમે મા છો , બાળકો પર ધ્યાન રાખો .એમની શિસ્તની ટ્રેનિંગ તમે આપશો તો એમનાં ઘડતરમાં મહત્વનો ફાળો ભજવાયેલો ગણાશે .તોફાની બાળકોને આનંદમાં રાખીને પ્રવૃત્તિ કરાવો તો ધમાલ ઓછી કરશે ,
નેસાંભળો , હવે પછી ઘરમાં થતી નાની મોટી પ્રવૃત્તિ વિશે આપણે એકબીજાને કહેવાનું રાખીએ .
તમેક્યારેક વગર બોલે મારી ઉપેક્ષા કરતાં હો એમ મને લાગે છે . મને એમાં મારું અપમાન થતું હોય એવું લાગે છે. હવે પછી એ બાબતે ધ્યાન રાખશો .”
માનસી ચૂપ ! એને ગુસ્સો કરવાની તીવ્ર ઈચ્છા થઈ આવી .રોહને એની સામે જોયું ને પોતાની કારની ચાવી લઈને એ ઓફિસે જવા નીકળ્યો .માનસી ન બોલવામાં નવ ગુણ સમજીને કામ પર મોડું અવાશે એવો ફોન કરીને બાળકોને સ્કૂલમાં મૂકી આવી .
બપોરના કંચનબહેને પોતાના ફ્રેન્ડને સવારની વાતચીત વિશે કહ્યું .પોતાની થતી ઉપેક્ષાની વાત કરી .એણે કહ્યું ,”નાની મોટી બાબત તે પછી બાળ ઉછેરની હોય કે ઘરમાં ફર્નિચર ગોઠવવાની હોય કોઈપણ બાબતમાં મારી વાતને મહત્વ નથી અપાતું .”
બેચાર દિવસ ઘરમાં ધુમ્મસ જેવું વાતાવરણ રહ્યું .પોતે ક્યાં ગયા હતા એ કહેવું જ નથી .હું ક્યાં ગઈ ?કોઈની સાથે ગઈ હતી કે ……એ એમને જાણવું છે ,પણ એ લોકો ક્યાં જવાના છે ,ક્યારે જવાના છે ,કોઈ દિવસ મને કહેતા નથી. મને ક્યારેય સાથે આવવાનું કહેતા નથી .તો મારે શા માટે એમને કહેવું !
તેઓહવે સવારના નિયમિત ફરવા જાય છે .ત્યાંથી ક્યારે પુસ્તકાલયમાં જાય છે .સિનિયર સિટીઝનની ક્લબમાં જાય છે. બૅકયાર્ડમાં હીંચકે બેસી નિરાંતે મનગમતા પુસ્તકો વાંચે છે .બાળકોના હોમવર્કમાં માથું મારવાના બદલે બાગમાં કામ કરે છે .મન થાય ત્યારે બાળકો માટે ભાવતી વસ્તુઓ બનાવે છે .રોહન અને માનસીને એમણે કહી રાખ્યું છે , કે કામ પરથી વહેલાં મોડાં આવવાના હો ,તે દિવસે મને અનુકૂળ હોય તો રસોઈ બનાવી રાખીશ .હવે માનસી રસોઈ કરે છે !
એકદિવસ ઘરે કમ્પ્યુટરની ડીલીવરી થઈ .માનસી બોલી ,”ઘરમાં કમ્પ્યુટર શું ઓછા હતા ?”.
કંચનબેન કહ્યું ,”આ , મારું છે .”
“હવે આ ઉંમરે શીખવાના ?”
“શીખનારને ઉમર નહીં ઈચ્છા અને મન હોય છે . પહેલી તારીખથી ક્લાસમાં જવાની છું . કહે છે એના પર ગેમ રમીએ તો સમય ક્યાં જતો રહે છે તેને ખબર પડતી નથી .”ત્યાં તો એમની પર્સમાંથી ટેલિફોનની ઘંટડી સંભળાઈ ,”બા ,આ શું ,?”
“સેલ ફોન”
“ મને ખબર છે . પણ તમારે ……”
“અરે હાં ,સિનિયર સિટીઝનની ક્લબમાંથી અવારનવાર ટ્રીપમાં જવાનું હોય છે .મારે તમારો સંપર્ક સાધવો હોય તો ……”! એમણે ફોન ઉપાડ્યો ,”હા ,હું કંચન બોલું છું .બોલો આવતીકાલથી કેટલા વાગે ? વાહ ખુબ સરસ !”
માનસી ઉદ્વીજ્ઞ મને એમની ફોન પરની વાતચીત સાંભળતી રહી .એમનો ફોન પૂરો થતાં જ તે બોલી ,”શું હવે બહાર જવાના ?ગાડી નવી લાવવાના ? “
“ના , મારી ગાડી તું છોકરાંને લેવા મૂકવામાં વાપરે છે ને તે હું કાલથી લઈ જઈશ .”માનસી એમની વાત પૂરી થાય તે પહેલા રસોડા તરફ નીકળી ચૂકી હતી .જીમમાં જવાનાં કપડાં પહેરી કંચનબહેને મૃદુ ટહુકો કર્યો , “માનસી, છોકરાંને લેવા જાય ત્યારે મને જીમમાં મૂકતી જજે!”
ડો.વસુધા ઈનામદાર
બોસ્ટન, અમેરિકા